BURSZTYN, złoto północy w Bibliotece Kamieni

Czy fascynuje Cię bursztyn, albo inne kamienie? W takim razie cykl wpisów: Biblioteka kamieni, dotyczący różnych kamieni ozdobnych i szlachetnych używanych w jubilerstwie jest właśnie dla Ciebie! Raz na jakiś czas będę dzielić się z Tobą moją wiedzą z zakresu gemmologi. Na początek wybrałam bursztyn, nasz rodzimy „kamień” pełen znaczeń i tego słonecznego ciepła. Kochały go nasze mamy i babcie, a i teraz przeżywa swój renesans, również za sprawą kupców z dalekich Chin, którzy umiłowali sobie „Złoto Północy”.

Nim przejdę do bohatera naszego odcinka, chciałabym podzielić się z Tobą, a może raczej uświadomić Ci często popełniany błąd w określaniu kamieni. Sama przez wiele lat również go popełniałam, aż zostałam uświadomiona przez pewnego gemmologa… Moja Droga zapamiętaj sobie na przyszłe lata:

OKREŚLENIE „KAMIENIE PÓŁSZLACHETNE”

– JEST NIEPRAWIDŁOWE!!! 

Chociaż, określenie to świetnie przyjęło się w naszym kraju, to jest ono tylko chwytem marketingowy stosowany w celu podniesienia wartości minerałów (hmmm w zasadzie powinnam wyjaśnić także, czym różni się pojęcie minerału od kamienia… to będzie moje zadanie na przyszłość 🙂 Wracając do tematu, kamienie które często określa się półszlachetnymi, to po prostu kamienie ozdobne, najczęściej nieprzezroczyste lub tylko częściowo transparentne. Natomiast okazy szlachetne są z dużo wyższej półki, ich wagę określa się najczęściej w karatach (trochę innych niż w złocie), szlifuje się w fasetki (kanciasty szlif) i ich cena szybuje wyyysoko 😀

Teraz mogę już spokojnie wrócić do bursztynu i choć to dziwny okaz w zasadzie nie mineralogiczny, gdyż powstał z żywic, to i tak często określamy go mianem kamienia.

BURSZTYN

FAKTY:

• Inaczej określany sukcynitem (od łac. succinum – sok, żywica drewna) i jantarem (nazwa przejęta od Litwinów, z koleji do nich przywędrowała od fenickiego jainitar – żywica morska), natomiast nazwa bursztyn pochodzi od niemieckiego Bernstein – kamień, który płonie (niegdyś używano go jako podpałki).
• Występuje na terenach nadbałtyckich, głównie w Polsce i na Litwie
• Dzięki bursztynom zidentyfikowano ponad 1000 wymarłych gatunków owadów!
• Bursztyny posiadają wiele odcieni, od mlecznych, przez miodowe i zielonkawe, po żółte, niektórzy badacze uważają, że jest to zależne od gatunku drzewa, z którego pochodziła żywica. Większość okazów ciemnieje z upływem czasu.
• Bursztyny często są klarowane, czyli dzięki odpowiedniemu podgrzaniu bryłek nadaje się im bardziej przezroczysty wygląd. Pod wpływem szybkiego studzenia kamieni (po tym zabiegu) w ich wnętrzu tworzą się kuliste, błyszczące spękania. Poprzez podgrzewanie uzyskuje się także bardzo popularny odcień koniaku, który nie występuje w naturze.
• W sprzedaży możesz spotkać bursztyny prasowane, które produkuje się przez połączenie na gorąco i pod ciśnieniem drobnych bursztynowych fragmentów i pyłu.
• Prócz owadów i fragmentów roślin, sprzed milionów lat wewnątrz bursztynu nieraz znajdują się pęcherzyki powietrza, które usuwa się poprzez gotowanie bryłek w oleju rzepakowym.

HISTORIA / WIERZENIA:

• 

  Zacznijmy od reszty nazewnictwa: w starożytnym Rzymie zwany lyneurium, co oznacza mocz rysia, według legendy powstał ze skamieniałego moczu tego kociaka 😀

• Grecy określali go mianem elektron, co tłumaczymy jako świecący i błyszczący. Gdy potrzemy bursztyn o tkaninę, zaczyna się elektryzować i przyciąga drobinki papieru, tą właściwość znali już starożytni i to właśnie od greckiej nazwy bursztynu swój początek wzięło słowo „elektryczność”.
• Natomiast Egipcjanie zwali go sokal, a Arabowie anbar, gdyż zapach potartego bursztynu przywodził im na myśl zapach ambry.

 

 

• Już sam Arystoteles wspominał o nim w swych „Opowiadaniach zdumiewających”:

Powiadają, że na Wyspach Jantarowych, które się znajdują w zatoce Adriatyku […] Jest też jezioro […] Nad nim zaś rosną liczne topole, z których spada tak zwany jantar.

• Także Pliniusz Starszy pisał sporo o bursztynie:

Już Nasi przodkowie byli przekonani, że to sok [sucus] drzewa, dlatego nazwali go bursztynem [sucinum]… Cena jego jako przedmiotu zbytku jest tak wysoka, że nawet niewielka statuetka ludzka droższa jest niż człowiek żywy i zdrowy.

• Niegdyś wierzono, że posiada właściwości lecznicze, pochłania złą energię i oczyszcza powietrze, a i dziś nieraz oferuje się go w formie zdrowotnej nalewki. Zalecał, go już Hipokrates, a za czasów walk gladiatorów dzielni wojownicy wszywali sobie bursztyny w ubranie, aby los im sprzyjał.
• Starożytni  traktowali go, jako magiczne światło, które przyświeca zmarłym w trakcie wędrówki przez krainę cieni.
• Bursztynowe koraliki znane były już w epoce brązu, przykłady możesz znaleźć miedzy innymi w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku.
• Najstarszy amulet wykonany z bursztynu ma już ponad 30 tysięcy lat! Jeszcze przed naszą erą Rzymianie zaczęli sprowadzać bursztyn, aby tworzyć z niego biżuterię, popularną szczególnie od I – III w.n.e. Z tych czasów pochodzą pierwsze wzmianki na temat „bursztynowego szlaku”, który podążał z okolic Akwilei nad Adriatykiem, przez Wiedeń do Królewca.
• Od XIV w. zaczęły powstawać gildie rzemieślników specjalizujących się w obróbce bursztynu.
• Od około połowy XIX wieku rozpoczęto odwierty bursztynu, powstały pierwsze kopalnie i masowe wydobycie.

MIGAWKA Z NASZEGO PODWÓRKA

• Bursztynowa komnata – najbardziej znane dzieło z bursztynu, zwane ósmym cudem świata. Zamówił ją Fryderyk I u mistrzów z Kopenhagi lub Gdańska, ponoć miała ściany rzeźbione w tym kamieniu. Prace nad salą o wymiarach 10,5 x 11,5 m trwały około jedenastu lat. W 1716 roku zachwycał się nią Piotr Wielki, który otrzymał w darze ową salę od Fryderyka Wilhelma. I tak zaczęła się podróż niesamowitej komnaty, zawędrowała do Pałacu Letniego w Petersburgu, potem Zimowego, by dłużej zagrzać miejsca w Carskim Siole. W trakcie II Wojny Światowej żołnierze niemieccy pocięli komnatę na części i przewieźli do Królewca, lecz w 1945 roku nie było jej tam, gdy do miasta wkroczyły wojska Armii Czerwonej… ślad po niej zaginął.

ROZPOZNAWANIE / PIELĘGNACJA BURSZTYNU

• Jak rozpoznać naturalny bursztyn? Kiedy weźmiemy jantar w dłoń od razu poczujemy ciepło, a zapalony wydziela przyjemny zapach kadzidła, aby sprawdzić czy jest prawdziwy czasami nakłuwa się go rozgrzaną igłą i wącha, nieprzyjemny odór oznacza tworzywo sztuczne 🙂 Prawdziwe okazy pływają w słonej wodzie, a toną w czystej, podczas gdy niektóre imitacje pływają także w wodzie pitnej. Kopale (młodsze żywice) oraz żywice syntetyczne po zwilżeniu alkoholem lub acetonem stają się lepkie.
• Pielęgnacja. Bursztyny wymagają wyjątkowej ostrożności, gdyż są wrażliwe na ciepło, nawet słoneczne i gorącą wodę. Ze względu na ich miękkość, należy chronić je przed uderzeniami, a już na pewno perfumami i środkami chemicznymi. Jeśli musisz przeczyścić kamienie, używaj tylko letniej wody i miękkiej ściereczki.

CIEKAWOSTKA:

• Bursztyny z innych części świata (Dominikana, Madagaskar, Borneo), to tak naprawdę kopale, czyli żywice z drzew liściastych mające ok. 10 tyś. – 5 mln lat (bursztyn bałtycki powstał z żywicy drzew iglastych i ma ok. 50 mln lat!!!)

BIBLIOGRAFIA:

• Dzikowska Elżbieta, Biżuteria świata, Pelplin 2014.
• Hochleitner Rupert, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Warszawa.
• Kobielus Stanisław, Lapidarium christianum. Symbolika drogich kamieni. Wczesne chrześcijaństwo i średniowiecze. Kraków 2012.
• Oldershaw Cally, Ilustrowany Atlas Klejnotów i Kamieni Szlachetnych, Warszawa 2008.
• Informacje z cyklu wykładów w ramach Zawodowego Kursu Kwalifikacyjnego w zawodzie Złotnik – Jubiler, Warszawa 2012 – 2013.

 Pozdrawiam ciepło! 🙂

Marta